Guðfinna

Lagalegt jafnrétti kynjanna hefur verið til staðar hér á landi í um 40 ár.  Þrátt fyrir þetta er óútskýrður kynbundinn launamunur á Íslandi 16% og hefur ekki breyst mikið undanfarin ár.  Ljóst er að okkur miðar alltof hægt í áttina að launajafnrétti, við þurfum að vanda okkur og ganga í verkið af alvöru. Launamismunur kynjanna er ekki einkamál kvenna heldur þurfa stjórnmálamenn, atvinnulífið og aðrir hagsmunaaðilar að taka höndum saman og vinna markvisst í að útrýma þessum launamun.  Kynbundinn launamun á ekki að líða.  

Hvað er til ráða?

Við þekkjum orsakir launamunarins ekki nægilega vel til að vita hvaða aðgerðir skipta mestu máli. En skilningur á grunnorsökum er mikilvægur ef við viljum fara í markvissar aðgerðir til að breyta stöðunni.  Ólíklegt er að við finnum einhverja töfralausn við þessum vanda, líklegt er að þurfi samspil ýmissa aðgerða í samvinnu við hagsmunaaðila. Ég ætla að velta upp nokkrum mögulegum orsökum kynbundins launamunar og bendi á að þetta er hvorki tæmandi listi né forgangsraðaður:

 1.                  Viðhorf kynjanna til launa

Rannsóknir benda til þess að konur vænti lægri launa og sætti sig við lægri laun en karlar.  Nokkur dæmi eru um þetta, meðal annars í könnunum VR undanfarin ár.  Í rannsókn sem framkvæmd var af nemendum í Félagsvísindadeild HÍ og var birt árið 2000 áttu þátttakendur að meta sanngjörn laun fyrir starfsmenn sem kynntir voru til leiks á pappír með ferilskrám.  Þátttakendur vissu ekki að ferilskrárnar voru paraðar þannig að Jón Jónsson og Jóna Jónsdóttir litu nákvæmlega eins út á pappírnum og þannig voru nokkur pör kynnt í rannsókninni.  Vart þarf að taka fram að þátttakandi sem lagði mat á sanngjörn laun fyrir Jón Jónson sá ekki ferilskrá Jónu Jónsdóttur (og öfugt).  Í ljós kom að þátttakendur töldu að konur ættu að fá lægri laun en karlar og einnig að konur töldu að konur ættu að fá mun lægri laun en karlar, þ.e. munurinn var ýktari meðal kvenþátttakenda.  Þessa rannsókn ætla ég ekki að fjalla um nánar en verið er að endurtaka hana í ögn breyttri útgáfu í Háskólanum í Reykjavík í tengslum við verkefnið MannAuður sem kynnt verður nánar síðar.  Rannsóknin var unnin með styrk frá Jafnréttissjóði og verða niðurstöður hennar birtar 19. júní n.k. en samkvæmt heimildum eru þær á þann veg að konur virðast sætta sig við lægri laun en karlar þó þær vilji í raun fá sömu laun.  Nýverið var sagt í fjölmiðlum frá svokölluðumm raunveruleik sem er gagnvirkur hlutverkaleikur ætlaður nemendum í 10. bekk í grunnskólum.  Leikurinn á að endurspegla raunverulegt líf og gengur út á að fræða nemendur um ábyrga meðferð fjármála og um neytendamál. 

Raunveruleikurinn er einnig keppni milli nemenda á öllu landinu og alls tóku 1.627 einstaklingar þátt í honum.  Þátttakendur þurftu að leysa verkefni, finna sér vinnu eða leggja stund á nám, kaupa í matinn og láta enda ná saman. Niðurstöður voru athyglisverðar, meðaltekjur þátttakenda voru um 177 þúsund krónur á mánuði sem er það sama og var í leiknum fyrir ári síðan.  Hins vegar hækkuðu tekjur karlkyns nemenda lítillega frá fyrra ári og voru 182 þúsund krónur en kvenkynsnemendur sættu sig hins vegar við um 170 þúsund á mánuði. 

Af ofangreindu má álykta að viðhorf kynjanna til launa séu mismunandi.  Ég held ekki að verið sé að varpa sökinni á konur þótt umræða fari fram um að þær sætti sig við lægri laun, þvert á móti tel ég mikilvægt að skoða hvað getur verið þarna að baki.  Ég hlakka til að sjá niðurstöður rannsóknarinnar í HR, held að hún geti varpað ljósi á mismunandi viðhorf og væntingar kynjanna til launa. 

2.         Konur eru vinnukonur kerfisins

Atvinnuþátttaka kvenna á Íslandi er um 80%, atvinnuþátttaka karla er um 90%.  Þegar við skoðum val kvenna á störfum kemur ekki á óvart að margar þeirra helga sig störfum í mennta- og í heilbrigðisþjónustu.  Um 60% kvenna á íslenskum vinnumarkaði vinna hjá ríki og sveitarfélögum á meðan rétt ríflega 20% af körlum vinna hjá hinu opinbera. 

 Á undanförnum árum hafa ríki og sveitarfélög dregið mjög úr eigin atvinnustarfsemi á flestum sviðum, þó ekki á þeim sviðum sem konur hafa einkum starfað.  Enda hefur komið fram í rannsóknum að einungis einn af hverjum fjórum frumkvöðlum hér á landi er kona á Íslandi.

Ég bloggaði um þetta áður og bendi á færslu frá því í síðustu viku.

Á heimilum þar sem eru hjón, börn og almennt heimilishald er oft talað um þriðja starfið og þá í þeirri merkingu að foreldrar vinni báðir utan heimilis auk þess að sinna ýmsu öðru.  Í þriðja starfinu er að mörgu að hyggja, t.d. samvistum fjölskyldunnar, uppeldi, umönnun, þrifum, innkaupum, matseld, vina- og fjölskyldutengslum, samfélagsþjónustu, þjónustu við foreldra, og svo mætti áfram telja.  Þessu þriðja, fjölþætta og mikilvæga starfi þarf að sinna.  Vafalaust er verkaskipting milli hjóna mismunandi eftir einstaklingum og aðstæðum og vil ég ekki fara mikið í getgátur um stöðu kvenna og karla á heimilum landsins.   Augljóst er að þjóðfélagsbreytingar samfara sívaxandi atvinnuþátttaka kvenna og fæðingarorlofi feðra breyti verkaskiptingu innan heimilis þegar til lengri tíma er litið.  Verið er að gera viðamiklar rannsóknir á áhrifum fæðingarorlofs feðra og kæmi ekki á óvart að það fyrirkomulag hafi áhrif í þá veru að auka jafnrétti á heimilum landsmanna enda ein stærsta breyting í jafnréttismálum á síðari árum. Eftir situr að óútskýrður launamunur gæti átt að hluta til rætur að rekja til ójafnra aðstæðna kynjanna í tengslum við þriðja starfið.  Í áðurnefndum launakönnunum VR hefur komið í ljós að konur hafa meiri sveigjanleika í vinnu og karlar lengri vinnutíma, sem gæti verið til merkis um ójafna verkaskiptingu á heimilinu. 

Og hvað svo?

Við þurfum að greina  orsakir, fá góða umræðu um jafnréttisfrumvarpið, læra um aðgerðir sem hafa virkað hjá öðrum þjóðum og vinda okkur í verkefnið. Ég er bjartsýn þrátt fyrir óþolandi stöðu, ég er bjartsýn vegna þess að tími er kominn til að vinda sér í verkið, ég er bjartsýn vegna þess að þrátt fyrir að verkefnið sé flókið þá er það spennandi og þess virði að berjast fyrir. 

Ýmsar þjóðir hafa gripið til mótaðgerða til að draga úr styrk gróðurhúsalofttegunda og í undirbúningi eru lög og reglugerðir víða um heim. Evrópursambandið hefur ákveðið að beita sér fyrir 20-30% minnkun koldíoxíðlosunar (CO2) til ársins 2020, Bretar eru með löggjöf í undirbúningi um loftlagsmál og gera ráð fyrir 60% minnkun á CO2 losun til ársins 2050 og Íslendingar hafa riðið á vaðið og samþykkt lög um loftlagsbreytingar.

- Engin önnur þjóð nýtir endurnýjanlega orkugjafa í hærra hlutfalli en við

- Einungis um 3% af orkunotkun OECD þjóða kemur frá endurnýjanlegum orkugjöfum samkvæmt skýrslu alþjóðaumhverfisstofnunarinnar (tölur frá 2004)

Hér hefur á sl. 70 árum þróast þekking á jarðvarmaorku sem er einstök, þökk sé Jóhannesi Zoega og hans félögum.  Háskólarnir í landinu ásamt orkufyrirtækjum og einkaaðilum munu af krafti halda áfram rannsóknum og þróun á svið jarðvarma og vistvænna orkugjafa í framtíðinni.  Nú þegar þjóðir heims eru að setja sér markmið í tengslum við vistvæna orku liggja fyrir gríðarleg tækifæri sem við eigum að nýta okkur.  Ég tel að vistvæn orka, þekking og beislun á orkunni og framtíðarrannsóknir verði okkur verðmætari en olían Norðmönnum! 

Yfirskrift landsfundar Sjálfstæðisflokksins í ár var Nýir tímar – á traustum grunni. Þessi orð minna á kjarnann í bókinni Built to last (í lauslegri þýðingu Byggt á traustum grunni) eftir þá Jim Collins og Jerry Porras prófessora við Stanford háskóla. Í bókinni sem var gefin út árið 1994 er sagt frá viðamikilli vísindalegri rannsókn á helstu leiðum til árangursríkrar stjórnunar.  Fjölmargir fræðimenn tóku þátt í rannsókninni sem stóð í nokkur ár.  Í kafla um niðurstöður er fjallað um það sem greinir afburðafyrirtæki frá öðrum vel reknum fyrirtækjum, meðal þess eru þrír mikilvægir þættir:

• Til grundvallar öllu starfi fyrirmyndarfyrirtækja eru sterk grunngildi sem hafa fylgt starfseminni í gegnum tíðina
• Mikil áhersla er á að varðveita grunngildin og hugmyndafræðina og á sama tíma fagna breytingum og framförum
• Takmarkandi EÐA væðingu er hafnað og OG snilldinni fagnað

 Þegar þessir þættir eru skoðaðir í tengslum við Sjálfstæðisflokkinn má finna samhljóm sem gæti mögulega skýrt hversu vel flokkurinn hefur staðist tímans tönn, hann er traustur og óhagganlegur en á sama tíma snarpur og framsækinn.

Sjálfstæðismenn hafa ætíð staðið fast á grunngildum sínum, það er erfitt að setja þau fram í stuttu máli en þau ganga út á trúnna á frelsi einstaklingsins og stuðning við þá sem á þurfa að halda.  Á sama tíma er samfélagið aðlagað síbreytilegum aðstæðum með nokkur veigamikil leiðarljós í farteskinu, en meðal þeirra eru:

-     Umburðalyndi gagnvart mismunandi lífsviðhorfum og lífsháttum

-          Sameiginlegir hagsmuni ólíkra þjóðfélagshópa

-          Efasemdir um að ríkisvaldið geti leyst öll mál

•  Landsframleiðslan hefur aukist um ríflega 50% sl. áratug
•  Atvinnuleysi er hér mun minna en í samanburðarlöndunum (um 2%)
• Kaupmáttur ráðstöfunartekna hefur aukist um 60% frá árinu 1995 og þar af um tæp 20% á yfirstandandi kjörtímabili
• Ríkissjóður er nær skuldlaus, en árið 2001 námu skuldir um 21% af landsframleiðslu.  Ríkissjóður greiðir nánast enga vexti.
• Tekjuskattar fyrirtækja hafa lækkað, voru 33% árið 1997 en eru nú 18%               
• Innheimtir tekjuskattar af fyrirtækjum voru kr. 5 milljarðar árið 1997
• Tekjuskattar af fyrirtækjum eru átælaðir kr. 35 milljarðar árið 2007
•  Tekjuskattar á einstaklinga voru 41,9% árið 1997 en eru nú 35,7%
• Tekjuskattar af einstaklingum voru kr. 27 milljarðar 1997
• Tekjukattar af einstaklingum eru áætlaðir kr. 75 milljarðar 2007  

Skattalækkanir undanfarinna ára hafa leyst úr læðingi mikinn kraft sem lýsir sér í öflugu atvinnulífi þjóðarinnar, frumkvæði og útrás.  Á sama tíma hafa tekjur ríkissjóðs margfaldast.  Snilld Sjálfstæðisflokksins hefur fengið að sanna sig.

Kosningarnar nú í vor snúast um marga þætti en ekki síst áframhaldandi verðmætasköpun atvinnulífsins og velferð einstaklinganna.  Mörg spennandi verkefni bíða okkar á sviði velferðarmála, mennta- og umhverfismála. Við Íslendingar verðum að forðast skuldsetta velferðarstefnu, þ.e. að kæla hagkerfið og um leið stórauka útgjöld til velferðarmála, slík stefna snýst á nokkrum árum upp í andhverfu sína.  Sjálfstæðismenn skilja samspil velferðar og verðmætasköpunar og boða ábyrga velferðarstefnu á traustum grunni.